De sterrenhemel van september 2023
Op 23 september 2023 vindt op het noordelijk halfrond de herfstequinox plaats. De Zon beweegt zich dan in het westelijke deel van het sterrenbeeld Maagd – Virgo beneden de hemelequator. Dit zal om 08:50 uur Nederlandse tijd zijn.
Vanaf locaties op midden noordelijke breedtegraden verschijnt het Noorderkruis ’s avonds hoog boven de horizon. Het kruisvormige asterisme wordt gevormd door de vijf helderste sterren in het sterrenbeeld Zwaan – Cygnus. Alle vijf de sterren bevinden zich niet meer op de hoofdreeks en zijn begonnen aan de laatste fase van hun levenscyclus.
De superreus Deneb bevindt zich bovenaan het Noorderkruis en markeert de staart van de zwaan. De ster maakt deel uit van het helderdere en grotere asterisme van de Zomerdriehoek; samen met de sterren Wega van de Lier – Lyra en Altair van de Arend – Aquila.
Sadr, een andere superreus bevindt zich in het midden van het kruis. De ster wordt omgeven door een grote diffuse nevel die de Gamma Cygni-nevel (IC 1318) of de Dar regio wordt genoemd. Albireo is de zwakste van de vijf sterren en markeert de onderkant van het Noorderkruis. Albireo is een heldere oranje reus die een opvallend contrasterende visuele dubbelster vormt met zijn hete blauwe buurman Albireo B.
Aljanah en Fawaris zijn de sterren die de vleugels van de Zwaan markeren en ze vormen samen met Sadr de straal van het Noorderkruis. Aljanah is een oranje reus die 72,7 lichtjaar van de Aarde is verwijderd en Fawaris is een heldere ster van spectraalklasse A die 165 lichtjaar ver weg is.
Rond 22 uur staat ook het sterrenbeeld Pegasus hoog boven de horizon. Dit sterrenbeeld is gemakkelijk te herkennen aan het Grote Vierkant van Pegasus, een opvallend asterisme dat in de vroege avond de oostelijke horizon domineert en zich ’s nachts een weg langs de hemel baant. Het Grote Vierkant bestaat uit de sterren Algenib, Scheat en Markab van Pegasus en Alpheratz van het aangrenzende sterrenbeeld Andromeda.
Geschiedenis
- 5 september 1977 – Voyager 1 wordt gelanceerd. De ruimtesonde bestudeerde Jupiter, Saturnus en zijn grootste maan Titan. Voyager 1 werd de eerste ruimtesonde die het heliosfeer verliet en de interstellaire ruimte betrad.
- 21 september 2018. De Japanse ruimtesonde Hayabusa2 dropt twee robots op het oppervlak van de asteroïde Ryugu.
- 24 september 2023 – naar verwachting levert de OSIRIS-Rex ruimtesonde het verzamelde materiaal van de asteroïde 11955 Bennu af op Aarde.
Kaart van de actuele sterrenhemel
De positie van de kaart is voor Geleen, de huidige thuisbasis van Kuuke, maar de kaart is ook goed bruikbaar voor andere delen van Nederland.
Gebruik:
- Klik op de datum/tijd om deze te veranderen
- Klik op de coördinaten om een andere locatie te kiezen
- Klik en sleep op de kaart om een ander deel van de sterrenhemel te bekijken
- Klik op de kaart en druk dan op ? op je toetsenbord om een lijst te krijgen met alle commando’s die je m.b.v. het toetsenbord kan uitvoeren
Waarnemen
De Maan in september 2023
| Maanfase | Datum | Tijd | Afstand (km) |
|---|---|---|---|
| Laatste kwartier | 7 september 2023 | 00:22:32 | 389.693 |
| Nieuwe Maan | 15 september 2023 | 03:40:05 | 403.447 |
| Eerste Kwartier | 22 september 2023 | 21:32:39 | 372.536 |
| Volle Maan | 29 september 2023 | 11:58:21 | 367.076 |
| Datum | En dan doet de Maan ….. |
|---|---|
| 4 | De afnemende Maan bevind zich 3,3° ten noorden van Jupiter in het sterrenbeeld Aries – Ram |
| 5 | De Maan 2,8° ten noorden van Uranus in het sterrenbeeld Ram – Aries. De planeet is van magnitude 5,8 |
| 6 | Laatste Kwartier, de Maan 9,3° ten noorden van Aldebaran in de Stier – Taurus. |
| 10 | De Maan 1,6° ten zuiden van Pollux in de Tweelingen – Gemini. |
| 11 | De Maan 11,4° ten noorden van de heldere Venus. De planeet is van magnitude -4,7. Het tweetal bevindt zich in Cancer – Kreeft. |
| 13 | De Maan 4,1° ten noorden van Regulus in Leo – Leeuw. Dit is misschien net zichtbaar in de ochtendschemering. |
| 16 | Het is 1 dag na Nieuwe Maan. En de smalle maansikkel is te vinden 0,7° ten noorden van Mars in Virgo – Maagd. Het is misschien het zichtbaar aan het einde van de avondschemering. |
| 17 | De Maan 2,4° ten noorden van Spica in Virgo – Maagd. |
| 21 | De Maan 0,9° ten noorden van Antares in Scorpius – Schorpioen. |
| 27 | De wassende maan bevindt zich 2,7° ten zuiden van Saturnus (magnitude 0,5) in Aquarius – Waterman |
| *Niet al deze samenstanden zijn vanuit Nederland zichtbaar. |
Zie ook Kuuke’s Maan kalender
De Oogstmaan
In Europa werd de Volle Maan in september algemeen de oogstmaan genoemd. Technisch gesproken was dit de eerste Volle Maan na de herfstequinox (die dit jaar op 23 september valt). Over het algemeen valt deze Volle Maan in september maar eens in de drie jaar valt deze Volle Maan in oktober. De term “Oogstmaan” was de enige naam die bepaald werd door de equinox.
Voor bewoners van Noord Amerika was september ene belangrijke maand want dan was de mais rijp om te oogsten. Veel stammen hadden namen voor de Volle Maan die refereerden aan mais. Zoals de Mais Maker Maan van de Abenaki in het noordelijk deel van Maine en “Midden Maan tussen oogst en eten mais” van de Algonquin in het noordoosten en het gebeid van de Grote Meren. Voor de Cheyenne van de Grote Vlaktes was het de “Maan als de randen van de rivieren beginnen te bevriezen”.
Zichtbaarheid van het International Space Station
De volgende link geeft je een tabel voor de zichtbaarheid van het International Space Station (externe link, opent in nieuw venster, NASA-website) voor de komende dagen. De gegeven tijden gelden strikt genomen voor Maastricht.
De planeten in september 2023
Mercurius
Mercurius is in de tweede helft van de maand zichtbaar aan de ochtendhemel. Op 22 september bereikt de planeet zij grootste westelijke elongatie ten opzichte van de Zon. De planeet heeft dan een helderheid van magnitude -0,5.
Venus
Venus wordt in de loop van de maand zichtbaar aan de ochtendhemel. De planeet staat in het begin van de maand nog laag boven de horizon maar de zichtbaarheid en helderheid nemen snel toe. De planeet bevindt zich in het sterrenbeeld Kreeft – Cancer en haalt een visuele helderheid van magnitude -4,7.
Mars
Mars is deze maand niet zichtbaar. De planeet bevindt zich in et sterrenbeeld Virgo – Maagd.
Jupiter
Jupiter komt aan het einde van de schemering op in het oosten en is daarna de gehele nacht zichtbaar. Jupiter bevindt zich in het sterrenbeeld ram – Aries en is van magnitude -2,6 tot -2,8.
Saturnus
De beringde planeet is ‘s avonds en ’s nacht zichtbaar en gaat pas tegen de ochtend onder. De planeet bevindt zich in het sterrenbeeld Waterman – Aquarius en heeft een visuele helderheid van magnitude 0,5.
Uranus
Uranus bevindt zich deze maand in het sterrenbeeld Ram- Aries op de grens met het sterrenbeeld Stier – Taurus en komt tegen middernacht op. Uranus heeft een visuele helderheid van magnitude 5,9.
Neptunus
Neptunus is in het sterrenbeeld Vissen – Pisces te vinden. Op 19 september komt de planeet in oppositie met de Zon. Neptunus heeft een helderheid van magnitude 7,8.
Meteoren
Na de grote meteorenzwerm van de Perseïden in augustus is er in september niet zo heel erg veel activiteit. De
Vanaf 10 september worden de Zuidelijke Tauriden actief. Het is een weinig actieve zwerm die wel vaak heldere vuurballen produceert. Het maximum is op 10 – 11 oktober en de activiteit gaat door tot ongeveer 20 november.
De sterrenhemel in september 2023
| Dag | Tijd | Gebeurtenis |
|---|---|---|
| 1 | Maximum van de alpha-Aurigiden | |
| 1 | 09:21 | Neptunus 1,4° ten noorden van de Maan |
| 4 | 21:47 | Jupiter 3,3° ten zuiden van de Maan |
| 5 | 10:45 | Uranus 2,8° ten zuiden van de Maan |
| 6 | 13:09 | Mercurius in benedenconjunctie |
| 6 | 19:21 | Aldebaran 9,3° ten zuiden van de Maan |
| 7 | 00:22 | Laatste Kwartier |
| 10 september – 20 november | De meteorenzwerm der Zuidelijke Tauriden is actief | |
| 10 | 06:10 | Pollux 1,6° ten noorden van de Maan |
| 11 | 14:59 | Venus 11,4° ten zuiden van de Maan |
| 12 | 17:43 | De Maan in zijn apogeum op 406.291 kilometer van de Aarde |
| 13 | 04:39 | Regulus 4,1° ten zuiden van de Maan |
| 13 | 19:40 | Mercurius 6,0° ten zuiden van de Maan |
| 15 | 02:40 | Nieuwe Maan |
| 16 | 21:20 | Mars 0,7° ten zuiden van de Maan |
| 17 | 17:51 | Spica 2,4° ten zuiden van de Maan |
| 19 | 13:17 | Neptunus in oppositie |
| 21 | 10:27 | Antares 0,9° ten zuiden van de Maan |
| 22 | 15:16 | Mercurius in zijn grootste westelijke elongatie (17,9°) van de Zon. |
| 22 | 21:32 | Eerste Kwartier |
| 23 | 08:50 | Herfstequinox |
| 27 | 03:29 | Saturnus 2,7° ten noorden van de Maan |
| 28 | 02:59 | De Maan in zijn perigeum op 359.911 kilometer van de Aarde |
| 28 | 18:59 | Neptunus 1,4° ten noorden van de Maan |
| 29 | 11:58 | Volle Maan |
De sterrenhemel boven de noordelijke horizon
Aan de noordelijke hemel vinden we verschillende circumpolaire sterrenbeelden: Ursa Minor – Kleine Beer, Ursa Major – Grote Beer, Draco – Draak, Camelopardalis – Giraffe en Cassiopeia. De Kleine Beer bevindt zich pal in het noorden met het handvat van zijn steelpannetje evenwijdig aan de horizon. Het ware noorden wordt gemarkeerd door Polaris aan het einde van de steel van het steelpannetje.
De Grote Beer bevindt zich ’s avonds zicht bij de horizon. De zeven heldere sterren van de Grote Beer vormen een asterisme dat gebruikt kan worden om de Poolster en de Kleine Beer te vinden. Trek een lijn vanaf de twee buitenste sterren van de steelpan naar het noorden om Polaris te vinden.
Tussen de Kleine Beer en de Grote Beer slingert de staart van Draco – Draak. De rest van de Draak slingert rond de kom van de Kleine Beer in de richting van Hercules en de Zwaan.
Onder het handvat van de Grote Beer bevindt zich het zwakke sterrenbeeld Jachthonden – Canes Venatici. Tussen Polaris, capella en Mirfak kunnen we het nog zwakkere sterrenbeeld Giraffe – Camelopardalis zien. Onder hele goede omstandigheden kunnen we tussen de kop van de Grote Beer en de zeshoek van Voerman – Auriga ook het sterrenbeeld Lynx vinden.
In deze tijd van het jaar staat de W van Cassiopeia ’s avonds hoog boven de horizon. Dit asterisme kan gebruikt worden om het zwakkere sterrenbeeld Cepheus te vinden dat zich boven de W van Cassiopeia bevindt.
De sterrenhemel boven de oostelijke horizon
De Dierenriemsterrenbeelden Ram – Aries en Vissen – Pisces komen ’s avonds in het oosten op. Beide sterrenbeelden zijn te vinden aan de hand van de heldere sterren van Pegasus en Andromeda.
Het Cirkeltje van Vissen is de meest herkenbare groep sterren van het sterrenbeeld Vissen – Pisces. Het vertegenwoordigt de kop van de westerse vis en is zwak zichtbaar ten zuidoosten van het Vierkant van Pegasus. De kop van de zwakkere oostelijke vis bevindt zich in de buurt van Mirach, de centrale ster in de keten van drie heldere sterren waardoor Andromeda gemakkelijk is te vinden.
Mirach wordt vaak gebruikt om twee heldere sterrenstelsels te vinden: Messier 31 oftewel de Andromedanevel en Messier 33, het Triangulumstelsel. Dit laatste sterrenstelsel bevindt zich n het kleine sterrenbeeld Driehoek – Triangulum dat tussen Andromeda en de platte driehoek van de Ram – Aries ligt.
De heldere sterrenbeelden Perseus en Auriga – Voerman komen ’s avonds in het noordoosten op en ze worden gevolgd door de Stier – Taurus. Later op de avond komt ook nog de Walvis – Cetus boven de horizon. De Walvis is het vierde grootste sterrenbeeld aan de sterrenhemel en het is direct onder de Vissen te vinden.
De sterrenhemel boven de zuidelijke horizon
Boven de zuidelijke horizon vinden we deze maand relatief zwakke sterrenbeelden. Aan de hand van de sterren van het Grote Vierkant van Pegasus kunnen de sterren van de Zuidervis – Piscis Austrinus worden gevonden. De denkbeeldige lijn die zich uitstrekt door de meest rechtste sterren van het vierkant langs de hemel leidt naar Fomalhaut, de ster die de mond van de Zuidervis markeert. Fomalhaut is de 18de helderste ster aan de hemel maar de rest van de Zuidervis is veel zwakker.
De zwakke V van Capricornus kan worden gevonden uitgaande van de Schacht van Auriga, die asterisme bestaat uit de sterren Altair met zijn buren Alshain en Tarazed. De lijn van drie sterren wijst naar de rechterzijde van de V-vormige figuur van de Steenbok.
Waterman – Aquarius kan worden gevonden aan de hand van de Waterkruik, een Y-vormig asterisme dat zichtbaar is onder de denkbeeldige lijn die de zuidwestelijke hoek van het Grote Vierkant van Pegasus verbindt met Enif, de helderste ster van Pegasus. De zwakke sterren die het water vertegenwoordigen dat van de Waterkruik naar de mond van de Zuidervis stroomt zijn allen zichtbaar op een hele heldere nacht.
In het zuidwesten kunnen we het sterrenbeeld Boogschutter – Sagittarius vinden. Het Theepotje, een patroon gevormd door de helderste sterren van het sterrenbeeld, bevindt zich in een rijk veld van de Melkweg en kan worden gebruikt om de vele deep sky-objecten in dit deel van de hemel te vinden. O.a. de Lagunenevel – Messier 8, de Triffidnevel – Messier 20 en de Omeganevel – Messier 17 in Sagittarius en Messier 16 in Serpens – Slang.
De sterrenhemel boven de westelijke horizon
In het westen zijn rond 22 uur de sterrenbeelden Hercules, Corona Borealis – Noorderkroon, Boötes – Ossenhoeder, Ophiuchus – Slangendrager en Serpens – Slang te vinden.
Het sterrenbeeld Lier – Lyra met de heldere ster Wega bevindt zich hoog aan de westelijke hemel. Wega kan gebruikt worden om de sterren van het zwakkere sterrenbeeld Hercules te vinden. De Hoeksteen, het meest herkenbare deel van Hercules, bevindt zich tussen Wega en de halve cirkel van de Noorderkroon. Het asterisme beschrijft de torso van Hercules en kan worden gebruikt om de heldere bolhopen Messier 13 en Messier 92 te vinden.
In de Griekse mythologie vertegenwoordigde de Noorderkroon de kroon van Ariadne. Het sterrenbeeld kan worden bevonden langs de lijn van de staart van de Grote Beer. De helderste ster Alphecca vertegenwoordigt het juweel in de kroon.
Rond 22 uur begint de Vlieger van Boötes – Ossenhoeder onder de horizon te verdwijnen. De heldere rode reus Arcturus maakt deel uit van dit sterrenbeeld, het is de helderste ster op het noordelijk halfrond. De ster bevindt zich aan de basis van de vlieger en langs de denkbeeldige lijn die wegbuigt van het handvat van de Steelpan van de Grote Beer.
Ophiuchus – Slangendrager en Serpens – Slang zijn twee grote maar relatief onopvallende sterrenbeelden. Ophiuchus is in grootte het 11de sterrenbeelden en het verdeelt de Slang in twee delen: Serpens Caput (de kop) en Serpens Cauda (de staart). Rasalhague is de naam van de helderste ster in de Slangendrager. De ster heeft een visuele helderheid van magnitude 2,07. Unukalhai is de helderste van de Slang met een visuele helderheid van magnitude 2,62.
Ophiuchus is te herkennen omdat de helderste sterren een grote veelhoek vormen die een groot deel van de ruimte tussen Hercules en Scorpius – Schorpioen in beslag neemt. De Slang is veel minder opvallend. De kop ligt tussen de Noorderkroon en Ophiuchus en de staart strekt zich uit aan de andere kant van de Slangendrager richting de Arend – Aquila.
